Wenn die Füße am Boden zu kleben scheinen / Als je voeten aan de grond lijken te kleven

© Neuromotorik und Training

Studie zum „Freezing of Gait“ soll Betroffenen mithilfe von Socken helfen

Bei Volkskrankheiten wie Diabetes, Krebs oder Parkinson ist ein großer Anteil der Forschungsaktivitäten in der Medizin oder der Pharmakologie beheimatet. Bei der Prävention und dem Umgang mit alltäglichen Symptomen spielen aber auch andere Forschungszweige eine wichtige Rolle. Am Institut für Sportwissenschaft, genauer in der Neuromotorik, erforschen Prof. Dr. Claudia Voelcker-Rehage und ihr Team das sogenannte „Freezing of Gait“ – eine temporäre Gangstörung, die vor allem im fortgeschrittenen Stadium der Parkinsonerkrankung auftritt. „Die Patientinnen und Patienten haben plötzlich das Gefühl, dass ihre Füße am Boden festkleben – ihr Gang friert ein“, erklärt die Wissenschaftlerin. Diese Störung beeinflusse in hohem Maß die Mobilität, könne zu Stürzen führen und sich negativ auf die Lebensqualität auswirken. Das Team erforscht, welche Rolle sensorische Reize in Form von vibrierenden Socken dabei spielen könnten, das Freezing zu verhindern oder aufzulösen.

Das Projekt ist eine EU-Kooperation, die an der Uni Münster koordiniert wird. Forschende aus den Niederlanden und Münster gehen darin der Frage nach, wodurch das Freezing ausgelöst wird und wie es sich verhindern lässt. Das Projekt erhielt 2022 den „Collaboration Grant“ der Universitätsleitungen Münster und Twente. „Medikamentöse Behandlungen bringen wenig nachhaltige Erfolge gegen das Freezing. Eine wirkungsvolle zusätzliche Maßnahme scheint das Cueing zu sein“, betont sie. Dabei werden externe sensorische Reize (englisch Cues) genutzt, um eine Bewegung einzuleiten oder fortzusetzen. Diese Stimulationen können visuell, taktil oder akustisch sein. Studien haben ergeben, dass ein auf den Boden gemaltes Schachbrettmuster Betroffenen helfen kann, ihre Schritte besser zu takten. Auch akustische Rhythmen erfüllen diesen Zweck. „Was Betroffenen hilft, ist individuell verschieden“, weiß Dr. Robert Stojan aus dem münsterschen Team. Das taktile Cueing, das durch die vibrierenden Socken erzeugt wird, habe den Vorteil, dass es weder sichtbar noch hörbar und somit eine sehr diskrete Methode ist.

In den vibrierenden Socken soll, vereinfacht ausgedrückt, das System lernen, die Anzeichen des Freezings zu erkennen und ein Signal an einen kleinen Motor senden. Dieser gibt Vibrationen an den Fuß ab. Im besten Fall wird das Freezing durch diesen Vorgang verhindert oder aufgelöst. „Wir wollen die Wirksamkeit der Socken in realitätsnahen Szenarien nachweisen und erkennen, wo es Ansatzpunkte zur Verbesserung gibt – und herausfinden, warum das Freezing überhaupt entsteht“, erläutert Robert Stojan. Die Frage nach den Ursachen und Indikatoren des Freezings konnte bislang weder in der Hirnforschung noch in der Medizin oder der Bewegungswissenschaft geklärt werden. Die münstersche Messmethodik soll zur Lösung des Rätsels beitragen.

Die hochmoderne technische Ausstattung im Bewegungslabor bildet alltagsähnliche Situationen ab. Derzeit durchlaufen Probandinnen und Probanden verschiedene virtuelle Szenarien auf einem riesigen gebogenen 180-Grad-Bildschirm. Auf dem Großgerät GRAIL („Gait Real-time Analysis Interactive Lab“) gehen die Betroffenen über ein Laufband. Ein integriertes Analysesystem mit hochauflösenden Kameras und Kraftmessplatten ermöglicht eine detaillierte Gang- und Freezinganalyse. Gleichzeitig werden ihre Gehirnaktivität sowie Veränderungen im Sauerstoffgehalt des Blutes im Gehirn aufgezeichnet.

Am Ende der Forschungsarbeiten sollen die „Vibrating Socks“ von einem Medizintechnik-Unternehmen „marktreif“ sein. „Auch wenn die tatsächliche Anwendung das übergeordnete Ziel ist, interessiert uns als Forscher vor allem die wissenschaftliche Erkenntnis“, betont Claudia Voelcker-Rehage. Auf dem Weg zum besseren Verständnis des Freezings macht das münstersche Team gerade große Schritte. Erste Ergebnisse belegen eine gute Anwendung und Nutzbarkeit der vibrierenden Socken sowie positive Effekte auf das Freezing bei einem Teil der Betroffenen. Endgültige Ergebnisse erwartet das Team Ende des Jahres.

Autorin: Hanna Dieckmann

Dieser Artikel ist Teil einer Themenseite zur Parkinsonforschung und stammt aus der Unizeitung wissen|leben Nr. 6, 1. Oktober 2025.

Studie naar ‘freezing of gait’ moet patiënten met behulp van sokken helpen

Bij volksziekten zoals diabetes, kanker of Parkinson vindt een groot deel van de onderzoeksactiviteiten plaats binnen de geneeskunde of de farmacologie. Maar ook andere onderzoeksdisciplines spelen een belangrijke rol bij de preventie en de omgang met alledaagse symptomen. Aan het Instituut voor Sportwetenschappen, meer specifiek binnen de neuromotoriek, onderzoeken prof. dr. Claudia Voelcker-Rehage en haar team het zogeheten ‘freezing of gait’ – een tijdelijke loopstoornis die vooral optreedt in het gevorderde stadium van de ziekte van Parkinson. „Patiënten hebben plots het gevoel dat hun voeten aan de grond vastplakken – hun gang bevriest“, legt de onderzoeker uit. Deze stoornis beïnvloedt de mobiliteit in sterke mate, kan tot valincidenten leiden en een negatieve invloed hebben op de levenskwaliteit. Het team onderzoekt welke rol sensorische prikkels in de vorm van trillende sokken zouden kunnen spelen bij het voorkomen of doorbreken van het freezing.

Het project is een EU-samenwerking die aan de Universiteit Münster wordt gecoördineerd. Onderzoekers uit Nederland en Münster gaan daarin na waardoor het freezing wordt veroorzaakt en hoe het kan worden voorkomen. In 2022 ontving het project de ‘Collaboration Grant’ van de universiteitsbesturen van Münster en Twente. „Medicinale behandelingen leveren weinig duurzame successen op tegen het freezing. Een effectieve aanvullende maatregel lijkt het zogenoemde cueing te zijn“, benadrukt zij. Daarbij worden externe sensorische prikkels (Engels: cues) gebruikt om een beweging in te leiden of voort te zetten. Deze stimulaties kunnen visueel, tactiel of akoestisch zijn. Studies hebben aangetoond dat een schaakbordpatroon dat op de vloer is aangebracht patiënten kan helpen hun passen beter te timen. Ook akoestische ritmes vervullen dit doel. „Wat patiënten helpt, verschilt van persoon tot persoon“, weet dr. Robert Stojan uit het Münsterse team. Het tactiele cueing dat door de trillende sokken wordt opgewekt, heeft als voordeel dat het noch zichtbaar noch hoorbaar is en dus een zeer discrete methode vormt.

In de trillende sokken moet, eenvoudig gezegd, het systeem leren de tekenen van het freezing te herkennen en een signaal naar een kleine motor sturen. Die geeft vervolgens vibraties door aan de voet. In het beste geval wordt het freezing door dit proces voorkomen of opgeheven. „We willen de werkzaamheid van de sokken in realistische scenario’s aantonen en vaststellen waar er aanknopingspunten voor verbetering zijn – en achterhalen waarom het freezing überhaupt ontstaat“, licht Robert Stojan toe. De vraag naar de oorzaken en indicatoren van het freezing kon tot nu toe noch in het hersenonderzoek, noch in de geneeskunde of de bewegingswetenschappen worden beantwoord. De meetmethodiek uit Münster moet bijdragen aan het oplossen van dit raadsel.

De ultramoderne technische uitrusting in het bewegingslaboratorium bootst alledaagse situaties na. Op dit moment doorlopen proefpersonen verschillende virtuele scenario’s op een enorme gebogen 180-graden-scherm. Op het grote apparaat GRAIL (‘Gait Real-time Analysis Interactive Lab’) lopen de proefpersonen over een loopband. Een geïntegreerd analysesysteem met hogeresolutiecamera’s en krachtmeetplaten maakt een gedetailleerde analyse van het looppatroon en het freezing mogelijk. Tegelijkertijd worden hun hersenactiviteit en veranderingen in het zuurstofgehalte van het bloed in de hersenen geregistreerd.

Aan het einde van het onderzoeksproject moeten de ‘Vibrating Socks’ door een medisch-technisch bedrijf tot een marktrijp product zijn ontwikkeld. „Ook al is de daadwerkelijke toepassing het overkoepelende doel, als onderzoekers zijn we vooral geïnteresseerd in de wetenschappelijke inzichten“, benadrukt Claudia Voelcker-Rehage. Op weg naar een beter begrip van het freezing zet het team uit Münster momenteel grote stappen. Eerste resultaten laten een goede toepasbaarheid en bruikbaarheid van de trillende sokken zien, evenals positieve effecten op het freezing bij een deel van de patiënten. Definitieve resultaten verwacht het team tegen het einde van het jaar.

Auteur: Hanna Dieckmann

Dit artikel maakt deel uit van een themapagina over Parkinsononderzoek en komt uit de universiteitskrant wissen|leben nr. 6 van 1 oktober 2025.