“Sapere aude” - “Durf je verstand te gebruiken,” het beroemde citaat van de filosoof Immanuel Kant, geldt nog altijd als kernzin van de zogenaamde “verlichting.” De verlichting is aan de ene kant een periode in de ideeëngeschiedenis  van de westerse wereld, maar aan de andere kant ook nu nog  een brisant onderwerp. In Nederland wordt vaak naar de verlichting verwezen in het debat over niet-westerse religies als de islam. Populisme en ontreddering over gebeurtenissen als de moord op de filmmaker Theo van Gogh na een islamkritisch filmproject met Ayaan Hirsi Ali zetten de toon.  Ayaan Hirsi Ali, politica en publiciste, benadrukt dan ook steeds weer dat  de islam geen verlichting heeft doorgemaakt en die alsnog zou moeten inhalen.  Verlichting wordt hier als licht beschouwd dat sinds de achttiende eeuw over de westerse geschiedenis schijnt. Maar er zijn, niet in de laatste plaats in de literatuur, ook stemmen die zich tegen het verlichte vertrouwen in de menselijke rede en de vooruitgang af willen zetten en die de verlichting als een afgesloten periode beschouwen.

Des te belangrijker is de vraag wat met het begrip van de “verlichting” wordt bedoeld, hoe we dit begrip met intellectuele ontwikkelingen van de achttiende eeuw kunnen verbinden en wat voor rol het in het actuele debat speelt. In dit college gaan we ons dus aan de ene kant met kernelementen uit de achttiende-eeuwse filosofie bezighouden. Tegelijkertijd leren we literaire stromingen uit de verlichte periode kennen. De morele opvoeding van de mens door verschillende literaire media zoals het nieuwe genre van de roman, reisverhalen en betogen staan hier centraal. Aan de andere kant nemen we de receptie van de verlichting in de actualiteit onder de loep door  eigentijdse romans over de verlichting, maar ook politieke betogen als die van Ayaan Hirsi Ali literatuurwetenschappelijk te onderzoeken.  Zo hopen we uiteindelijk de vraag te kunnen beantwoorden wat de verlichting vandaag de dag voor ons nog betekent.